Funkcje i rodzaje włączników elektrycznych
Projekt instalacji elektrycznej powinien być wykonany zgodnie z obowiązującymi regułami prowadzenia kabli i rozmieszczania poszczególnych punktów. Ważne jednak by rozplanowanie elementów zapewniało wygodną obsługę podłączanych urządzeń. Dotyczy to nie tylko miejsc, w których zostaną zamontowane gniazdka – w tym przypadku liczy się to, by znalazły się one w pobliżu planowanego usytuowania zasilania sprzętów, ale również łączników sterujących wewnętrznym i zewnętrznym oświetleniem oraz urządzeniami dodatkowymi – np. roletami, markizami czy otwieraniem bramy garażowej.
Łączniki, które można zastosować do sterowania poszczególnymi elementami oświetlenia oraz innymi urządzeniami powinny być dobrze dopasowane do realizowanych funkcji. Dostępne są różne konstrukcje włączników, jednak najbardziej popularne są łączniki jednobiegunowe. Służą one do załączania jednego obwodu elektrycznego, w którym prąd przepływa tak długo, aż łącznik nie zostanie przestawiony do pozycji „wyłączone”. Poza nimi można jednak znaleźć również łączniki dwubiegunowe, za pomocą których można uruchomić dwa obwody, np. LED-owe oświetlenie dekoracyjne na suficie i umieszczone na ścianie albo dwie niezależne lampy. W przypadku, gdy planujemy zainstalowanie żyrandola z wieloma źródłami światła, możemy zdecydować się na włącznik świecznikowy dwu, trzy lub niekiedy nawet trzyprzyciskowy. Daje on możliwość uruchomienia wybranej kombinacji świateł niezależnie od siebie. Takie rozwiązanie sprawdzi się również, gdy z jednego miejsca chcemy sterować większą ilością lamp czy kinkietów.
Często stosowane są również nieco bardziej zaawansowane konstrukcje w postaci ściemniaczy, pozwalających na zmianę natężenia światła. Dostępne są różne rozwiązania, od ściemniaczy pracujących skokowo i obsługujących kilka różnych poziomów aż po działające płynnie. W przypadku stosowania źródeł światła LED zarówno ściemniacz, jak i sam reflektorek musi być przystosowany do współpracy.
Do obsługi oświetlenia na klatkach schodowych czy bardzo długich korytarzach wykorzystuje się tzw. włączniki schodowe. Są one podłączane do jednego obwodu, a każdorazowe naciśnięcie klawisza powoduje włączenie lub wyłączenie oświetlenia w zależności od jego stanu początkowego. W sytuacji, gdy instalacja obejmuje więcej pięter, między włącznikami schodowymi instaluje się dodatkowe włączniki krzyżowe o identycznej funkcjonalności, jednak innej konstrukcji.
Do sterowania dodatkowym osprzętem stosuje się również włączniki innych typów. Do obsługi dzwonków czy elektrozaczepów montowanych w furtkach lub drzwiach stosuje się włączniki zwierne, które przesyłają do obrodu napięcie wówczas, gdy pozostają naciśnięte. Do sterowania żaluzjami czy roletami używa się często przełączników trójstanowych, w których przycisk może być w jednym z trzech położeń: jednym nieaktywnym i dwóch przesyłających prąd.
Co należy brać pod uwagę przy planowaniu rozmieszczenia włączników?
Rozmieszczenie włączników powinno być dopasowane do potrzeb użytkowników budynku, tak, by sterowanie oświetleniem czy innymi urządzeniami było możliwie najwygodniejsze i intuicyjne. W większości przypadków włączniki sterujące oświetleniem są tradycyjnie umieszczane na wysokości około 140–150 cm od poziomu podłogi, choć obecnie popularne staje się również umieszczanie włączników niżej, na wysokości 120 cm ponad podłogą. Dokładna wysokość nie jest określona w żadnych obowiązujących normach i przepisach, nie ma wiec żadnych przeszkód, by umieścić je na innej wysokości, jeśli użytkownik uzna, że będzie to wygodniejsze. Ważne jednak by ze względów praktycznych zachować odstęp około 20-30 cm od krawędzi drzwi wejściowych, ponieważ większość osób z przyzwyczajenia szuka włącznika właśnie w tym miejscu.
W większości pomieszczeń włączniki znajdują się w środku. Odstępstwem od tej zasady są niewielkie łazienki i toalety, gdzie wygodniejsze jest zwykle umieszczenie przycisku na zewnątrz. Przy umieszczaniu włączników w łazience trzeba pamiętać o ważnych zasadach związanych z bezpieczeństwem. W każdej łazience można wyróżnić kilka stref, które są w różnym stopniu narażone na kontakt z wodą. Obejmują one tzw. strefę 0, która znajduje się wewnątrz wanien czy brodzików, strefę 1, nad wanną albo brodzikiem, strefę 2 w odległości 60 cm od wanny, brodzika czy kabiny prysznicowej oraz strefę 3 obejmująca obszar 2,4 metra od strefy 2. Dla każdego z tych obszarów obowiązują inne wymagania co do szczelności zainstalowanego osprzętu elektrycznego. W strefie 0 dopuszczalne są wyłącznie urządzenia o stopniu wodoodporności IPX wynoszącym przynajmniej 7. Strefa 1 to osprzęt o IPX5, strefa 2 to co najmniej IPX4. W strefie 3 osprzęt powinien mieć IPX nie mniejszy niż 1, natomiast dla włączników zalecany stopień ochrony to IP44. Warto też pamiętać, że w łazienkach włączniki najlepiej umieszczać na wysokości przynajmniej 140 cm nad powierzchnią podłogi.
Nowoczesne systemy sterowania oświetleniem nie tylko pozwalają na wygodną obsługę źródeł światła, ale bardzo często stanowią dodatkową ozdobę pomieszczenia. Wielu producentów oferuje stylowe i atrakcyjnie wyglądające ramki oraz przyciski, które mogą okazać się znakomitym elementem dekoracyjnym. Dostępne są różne materiały – od drewna, przez aluminium czy stal nierdzewną, a także ogromny wybór kształtów i sposobów działania. Decydując o miejscu umieszczenia włączników, nie trzeba się więc obawiać, że będą one szpeciły ścianę, przeciwnie, warto wykorzystać tkwiący w nich potencjał wzbogacania wystroju.
